عید نوروز و اسلام

سخن تازه از نوروز گفتن سخت و دشوار است ، نوروز یک جشن ملی است ، جشن ملی را همه می شناسند که چیست ، این عید باستانی هر ساله بر پا می می شود و هر ساله از آن سخن می گویند ، عده ای آن را طرد می کنند و عده دیگر آن را پاس می دارند ، در وصف نوروز بسیار سخن گفته اند وبسیار شنیده اند . پس پرداختن به آن نیازی نیست ، چرا ، ولی هست ،چون نوروز را همه ساله تجربه می کنیم .پس سخن از نوروز را باز هم بشنوید ، عقل و دانش تکرار را نمی پسندند ولی احساس آدمی که از شوق و طراوت خستگی ندارد آن را دوست دارد . جامعه امروزی ما به شوق و طراوت نیاز مند است .جامعه با شوق ، سرور و طراوت به وجد می آید و نیرومند می گردد عید نوروز باستانی سالیان سال است که بر همه جشن ها برتری دارد و فخر می فروشد . نوروز روز شادمانی زمین برای آدمیان است که صاحب احساسند برای کسانی که با پند گرفتن از آن خود را اصلاح می نمایند تا جامعه اصلاح گردد اگر خوب هستند خوبتر شوند .اگر از مرز انسانیت خارج شده اند خود را به انسانیت کامل که الگوی آن همه پیامبران و ائمه اطهار هستند برسانند . عید نوروز، عید باستانی ،عید نیاکان و گذشتگان ما می باشد که برای ما به میراث گذاشته شده تا ما هر ساله با گرامیداشت آن از خود ، ارزیابی داشته باشیم ، خوبی ها را توسعه دهیم و بدی ها رااز خود دور کنیم ،بر ماست آن را پاس بداریم چون حفظ آداب و رسوم از تاکیدات بزرگان دین ما می باشد . امام علی (ع) در نامه 53 به مالک اشتر می فرمایند ” آنچه بر تو لازم است آن که حکومت های دادگستر ، سنت های با ارزش گذشتگان ، روش های پسندیده رفتگان و آثار پیامبر اسلام (ص) و واجباتی که در کتاب خداست را همواره بیاد آوری و….. (1) یا در حکمت 401 می فرمایند : ” هماهنگی در اخلاق و رسوم مردم ، ایمن ماندن از دشمنی و کینه های آنان است ” (2) پس یادآوری و گرامیداشت آداب رسوم پسندیده نیاکان ما امری نیکوو مورد تائید است .

درسالهای اخیر خیلی ازافراد که افکار رادیکالی داشته اند در صدد بودند که این عید نوروز را به بهانه اینکه در اسلام وجود نداشته آن را کمرنگ نمایند ولی ریشه دار بودن این عید باستانی در تاریخ ما و وجود آداب و رسومی که ریشه در فطرت ما دارد ،به هدف خود نائل نگردیده اند.ضمن اینکه انتخاب روز عید نوروز و تقارن آن با شروع فصل بهار نشـات گرفته از ذوق وسلیقه ایرانیان می باشد تا بتوانند فرهنگ چند هزارساله خود را به دنیا مغرفی کنند .جالب است خاطره ای از مرحوم مهندس ایرج حسابی از بر پایی عید نوروز در خارج از کشور آورده شود.

“در زمان تدریس در دانشگاه پرینستون دکتر حسابی تصمیم می گیرند سفره ی هفت سینی برای انیشتین و جمعی از بزرگترین دانشمندان دنیا از جمله “بور”، “فرمی”، “شوریندگر” و “دیراگ” و دیگر استادان دانشگاه بچینند و ایشان را برای سال نو دعوت کنند. آقای دکتر خودشان کارتهای دعوت را طراحی می کنند و حاشیه ی آن را با گل های نیلوفر که زیر ستون های تخت جمشید هست تزئین می کنند و منشا و مفهوم این گلها را هم توضیح می دهند. چون می دانستند وقتی ریشه مشخص شود برای طرف مقابل دلدادگی ایجاد می کند. دکتر می گفت: ” برای همه کارت دعوت فرستادم و چون می دانستم انیشتین بدون ویالونش جایی نمی رود تاکید کردم که سازش را هم با خود بیاورد. همه سر وقت آمدند اما انیشتین 20دقیقه دیرتر آمد و گفت چون خواهرم را خیلی دوست دارم خواستم او هم جشن سال نو ایرانیان را ببیند. من فورا یک شمع به شمع های روشن اضافه کردم و برای انیشتین توضیح دادم که ما در آغاز سال نو به تعداد اعضای خانواده شمع روشن می کنیم و این شمع را هم برای خواهر شما اضافه کردم. به هر حال بعد از یک سری صحبت های عمومی انیشتین از من خواست که با دمیدن و خاموش کردن شمع ها جشن را شروع کنم. من در پاسخ او گفتم : ایرانی ها در طول تمدن 10هزار ساله شان حرمت نور و روشنایی را نگه داشته اند و از آن پاسداری کرده اند. برای ما ایرانی ها شمع نماد زندگیست و ما معتقدیم که زندگی در دست خداست و تنها او می تواند این شعله را خاموش کند یا روشن نگه دارد.”

آقای دکتر می خواست اتصال به این تمدن را حفظ کند و می گفت بعدها انیشتین به من گفت: ” وقتی برمی گشتیم به خواهرم گفتم حالا می فهمم معنی یک تمدن 10هزارساله چیست. ما برای کریسمس به جنگل می رویم درخت قطع می کنیم و بعد با گلهای مصنوعی آن را زینت می دهیم اما وقتی از جشن سال نو ایرانی ها برمی گردیم همه درختها سبزند و در کنار خیابان گل و سبزه روییده است.”

بالاخره آقای دکتر جشن نوروز را با خواندن دعای تحویل سال آغاز می کنند و بعد این دعا را تحلیل و تفسیر می کنند. به گفته ی ایشان همه در آن جلسه از معانی این دعا و معانی ارزشمندی که در تعالیم مذهبی ماست شگفت زده شده بودند. بعد با شیرینی های محلی از مهمانان پذیرایی می کنند و کوک ویلون انیشتین را عوض می کنند و یک آهنگ ایرانی می نوازند. همه از این آوا متعجب می شوند و از آقای دکتر توضیح می خواهند. ایشان می گویند موسیقی ایرانی یک فلسفه، یک طرز تفکر و بیان امید و آرزوست. انیشتین از آقای دکتر می خواهند که قطعه ی دیگری بنوازند. پس از پایان این قطعه که عمدأ بلندتر انتخاب شده بود انیشتین که چشمهایش را بسته بود چشم هایش را باز کرد و گفت” دقیقا من هم همین را برداشت کردم و بعد بلند شد تا سفره هفت سین را ببیند.

آقای دکتر تمام وسایل آزمایشگاه فیزیک را که نام آنها با “س” شروع می شد توی سفره چیده بود و یک تکه چمن هم از باغبان دانشگاه پرینستون گرفته بود. بعد توضیح می دهد که این در واقع هفت چین یعنی 7 انتخاب بوده است. تنها سبزه با “س” شروع می شود به نشانه ی رویش. ماهی با “م” به نشانه ی جنبش، آینه با “آ” به نشانه ی یکرنگی، شمع با “ش” به نشانه ی فروغ زندگی و … همه متعجب می شوند و انیشتین می گوید آداب و سنن شما چه چیزهایی را از دوستی، احترام و حقوق بشر و حفظ محیط زیست به شما یاد می دهد. آن هم در زمانی که دنیا هنوز این حرفها را نمی زد و نخبگانی مثل انیشتین، بور، فرمی و دیراک این مفاهیم عمیق را درک می کردند. بعد یک کاسه آب روی میز گذاشته بودند و یک نارنج داخل آب قرار داده بودند. آقای دکتر برای مهمانان توضیح می دهند که این کاسه 10هزارسال قدمت دارد. آب نشانه ی فضاست و نارنج نشانه ی کره ی زمین است و این بیانگر تعلیق کره زمین در فضاست. انیشتین رنگش می پرد عقب عقب می رود و روی صندلی می افتد و حالش بد می شود. از او می پرسند که چه اتفاقی افتاده؟ می گوید : “ما در مملکت خودمان 200 سال پیش دانشمندی داشتیم که وقتی این حرف را زد کلیسا او را به مرگ محکوم کرد اما شما از 10هزار سال پیش این مطلب را به زیبایی به فرزندانتان آموزش می دهید. علم شما کجا و علم ما کجا؟!”

خیلی جالب است که آدم به بهانه ی نوروز، فرهنگ و اعتبار ملی خودش را به جهانیان معرفی کند. “(3)

نوروزو اسلام:

بدون شک ،عید باستانی ایرانیان از آداب و رسومی بر خوردار است که با آموزه های اسلامی ما سازگار می باشد از این رو قابل ستایش و حفظ این رسوم بر همه افراد مورد تاکید می باشد . این عید گرچه در اسلام به این نام شناخته شده نیست ولی رسم و رسومی که در آن وجود دارد با توصیه های قرآن و روایات منطبق است، ودر همه ازمنه و امکنه جاری و ساری می باشد که به برخی از آن می پردازیم

1- نظافت و پاکیزگی

یکی از رسوم عید نوروز باستانی نظافت و بهداشت می باشد که هر ساله ایرانیان و هرکه به این عید پایبند است از چند روز مانده به عید نسبت به خانه تکانی و نظافت منزل و….. اقدام می نمایند .در اسلام برای نظافت و بهداشت فردی و اجتماعی اهمیت قائل شده و تاکید گردیده که متدینان به دین الهی از هر پلیدی پاک واز هر آلودگی طاهر باشند زیرا رسول اکرم (ص) نظافت را همانند تقوا وظیفه همگانی و همیشگی و همه جانبه می دانست (4)و پیامبر بزرگ اسلام (ص) می فرمایند : ” اسلام پاکیزه است ، پس خود را پاکیزه کنید ، چرا که جز پاکیزه به بهشت وارد نشود (5)یا می فرمایند ” پشت در خانه خاکروبه جمع نکنید که آن ، جای شیاطین (آلودگی)است ” (6) علی (ع) می فرمایند : ” خانه هایتان را از تارهای عنکبوت پاکیزه نگه دارید ، چرا که مایع فقر است ” (7)

2- آراستگی ظاهر و آرایش

یکی دیگر از آداب و رسوم عید نوروز ایرانیان آراستگی ظاهر می باشد ، ایرانیان چند روز مانده به عید نوروزنسبت به تهیه لباس نو اقدام وبا رفتن به آرایشگاه و حمام ،خود را برای سال جدید آماده می نمایند .زینت و آراستگی متناسب با شئون اسلامی از مواردی می باشد که در اسلام مورد تاکید واقع گردیده است .

رسول خدا (ص) ” آراسته بودن (ونظافت ) را دوست می داشت و ژولیده بودن را نمی پسندید ” (8) و امام جعفر (ع) می فرمایند : ” بپوش و آراسته باش ، زیرا خدا زیباست و زیبایی را چنانچه از حلال باشد دوست دارد ” ونیز از آن گرامی در باره تفسیر آیه { خذوا زینتکم عند کل مسجد } پرسیده شد . آن حضرت فرمود :” مراد از زینت در این آیه شانه زدن هنگام نماز و اجب و مستحب است “(9) پیامبر اسلام خود را افزون بر آنکه برای خانواده اش می آراست برای اصحابش نیز می آراست و می فرمود : خدا دوست دارد که هر که هرگاه بنده اش نزد برادرانش می رود خود را آماده و آراسته کند “(10)

3- تفریح وسرگرمی

یکی از آداب و رسوم ایرانیان در ایام عید باستانی نوروز، مسافرت رفتن و تفریح نمودن می باشد که برخی شهرهای زیارتی را انتخاب و برخی دیگر به شهرهای ساحلی و …می روند و سعی می کنند با مسافرت و تفریح یک آرامش و طراوت روحی پیدا کنند در اسلام به تفریحات سالم تاکید شده است . رسول اکرم (ص) می فرمایند : ” به سرگرمی و بازی بپردازید ، زیرا دوست ندارم سختگیری و خشونت در دینتان مشاهده شود ” (11)از امام صادق (ع) می فرمایند : در حکمت آل داود آمده که برای مسلمان خردمند سزاوار است که جز میان سه کارنگردد : ترمیم زندگی ، توشه یابی برای آخرت و لذتی در غیر حرام ” (12)واز امام علی (ع) آمده که فرمایند : ” اوقات سرور و شادمانی فرصت مناسبی برای طراوت روح و جان است ” (13)

4- دید وبازدی از اقوام و بزرگان فامیل

از دیگر آداب و رسوم ایرانیان در عید باستانی نوروز ، دید وبازدید از اقوام و بزرگترها می باشد ، در نوروزهر ساله کوچکترها به دیدن بزرگ ترها می روند و این زمینه ای می باشد تا افراد کدورت ها و دلخوریها را کنار گذاشته وسال جدید خود را با قلبی آکنده از محبت و مهربانی آغاز نمایند . در اسلام پیوند با خویشاوندان و صله رحم تاکیدزیادی شده است ” پیوند با خویشاوندان ونیکی به آنان به ویژه پدر و مادر ، از راه های مهم رشد و تعالی (در همه زمینه ها ) و تقرب به خدای سبحان است . که پس از ایمان به خدااز با فضیلت ترین اعمال دینی به شمار می آید و اجرو پاداش مادی و معنوی فراوانی دارد .این پیوند چنان مهم است که به اجماع عالمان شیعه بر پایه ادله سه گانه کتاب ، سنت و عقل از واجبات مهم دینی شمرده شده است ، قطع ارتباط با خویشاوندان هم نوعی پیمان شکنی با خدای سبحان به شمار می آید و آن چنان نزد خدا منفور است که از مصاحب و همراهی با قاطع رحم (کسی که ارتباط با خویشاوندان را قطع کند ) نهی شده است و خدای سبحان درسه جای قرآن اورا لعن و نفرین کرده است ” (14)

در قرآن بیش از 15 آیه در 11سوره از حقوق ارحام و خویشان سخن گفته شده است خداوند می فرماید : ” وءات ذاالقربی حقه و المسکین و…حقوق خویشاوندان را ادا کن ونیز….” (15) یکی ازانجام حقوق خویشاوندان ، رفتن به دیدار اقوام و بزرگان فامیل می باشد در آیه 180بقره و آیه 8 نسا ء در مورد حقوق ارحام و خویشان به مسلمانان امر می کند پس از مرگ ،کسی که دارای متاع دنیا ست بخشی را به خویشان اختصاص دهید .پس به مراتب در زنده بودن این کار ثواب بیشترو والاتری خواهد داشت . اگر ما مسلمانان به قرآن عمل می کردیم وحقوق ارحام خود را انجام می دادیم در جامعه دیکر هیچ فقیری پیدا نمی شد .همین ایام عید که رسم است به فقراء کمک شود و به آنها سر زده می شود در جامعه شاهد یک الفت و مهربانی بیشتر وتا حدودی تبعیض کمتری نمایان است .

5- نیکی و رسیدگی به فقرا و ایتام

ازویژگی خوب عید نوروزرسیدگی به فقراء و ایتام می باشد ایرانیان هر سال قبل از نوروز مستقیم یا غیر مستقیم (از طریق خیریه ها ) کمک های نقدی یا غیر نقدی خود را به فقراء و مستمندین و ایتام تقدیم می دارند این رسم که در اسلام یک سنت حسنه است در قرآن و روایات بسیار بر آن تاکید شده است .در قرآن بیش از 50 آیه در مورد نیکی به فقراو یتیمان بیان شده بعنوان نمونه خداوند می فرمایند ” ….وبالوالدین احسانا و ذی القربی والیتیمی والمساکین ...به پدر ومادر نیکی کنید و نسبت به نزدیکان و یتیمان و بینوایان نیک رفتار باشید …” (16)

با بررسی آیات و روایات نتیجه می گیریم که عید نوروز نه تنها مغایرتی با دین مبین اسلام ندارد بلکه در راستای کتاب خدا و سنت پیامبر اسلام می باشد . چیزها که در زندگی اچتماعی ودر فرهنگ ما وجود دارد شاید بطور واضع در قرآن و روایات نیامده باشد ولی خوب و پسندیده است ،باید عقل خود را بکار بندیم، خوب بودن و بد بودن آن را مورد پژوهش قرار دهیم .همانطور که خداوند به مومنین در بیش از بیست آیه در18 سوره قرآن اشاره داشته که در امور زندگی و کارها ،عقل خود را بکار بندید .

منبع:

1- نهج البلاغه – ترجمه استاد دشتی – ص 591

2- همان – حکمت – ص 727

3- وب سایت فایض کویر – دهم اسفند 1392

4- مفاتیح الحیاة – آیت الله جوادی آملی – ص 113

5- همان

6- همان

7- قرب الاسناد – ص 51

8- مکارم الاخلاق ص 33

9- مفاتیح الحیاة – آیت الله جوادی آملی – ص 165

10- همان-ص 166

11- جامع الصغیر ، ج1 ، ص 239