ز لطف لفظ شکر بار گفته سعدی
شدم غلام همه شاعران شیرازی (دیوان)
آرامگاه سعدی یا سعدیه؛ آرامگاه یکی از بزرگترین شاعران قرن هفتم و تاریخ ادبیات فارسی، افصح المتکلمین، ابو محمد شیخ مشرف الدین بن مصلح الدین سعدی شیرازی است؛ که در شمال شرقی شیراز، در انتهای خیابان بوستان و در مجاورت باغ دلگشا واقع شده است. این مکان در ابتدا خانقاه شیخ بوده که وی اواخر عمر خود را در آنجا می گذرانیده است. جایی که از ذره ذره خاک آن بوی عشق می آید؛
ز خاک سعدی شیراز بوی عشق می آید
هزار ســــال پس از مرگ او گرش بوئی
مشرف الدین سعدی شیرازی، آموزگار زبان پارسی و یکی از پیامبران شعر ایران است.
در شــــعر سه تن پیمبرانند
قولیست که جملگی بر آنند
فردوسی و انوری و سعدی
هرچند که لا نبیُّ بعدی (طغرل احراری)
شیخ سعدی شیرازی چنان تاثیر شگرفی بر زبان و ادبیات پارسی گذارده است که امروزه بسیاری از ضرب المثلهای زبان فارسی از اشعار و جملات اوست؛ و ما کمابیش به همان گونه ای سخن می گوییم که سعدی به ما آموخته است.
این نابغه بی نظیر در سال 606 ه. ق. در خانواده ای سرشناس و دیندار که به گفته خودش همگی از علمای دینی بودند، دیده به جهان گشود.
همه قبیله من عالمان دین بودند
مرا معلم عشق تو شاعری آموخت (سعدی)
در کودکی سایه پدر از سرش برفت و در دامان نیای مادری پرورش یافت. وی نخست مقدمات علوم ادبی و شرعی را نزد دانشمندان و سخنوران نامی در شیراز آموخت و سپس به نظامیه بغداد که از معتبرترین مراکز علمی آن روزگار بود رفت.
آرامگاه سعدی در شیراز؛ عکس از مصطفی معراجی
پس از پایان دوره تحصیلات در نظامیه بغداد به سیر آفاق و انفس پرداخت که حاصل سفر طولانی قریب چهل ساله وی؛ دیدار از بین النهرین، شام، حجاز و شمال آفریقا است.
در اقصای عالم بگشتم بسی
به سر بردم ایام با هــر کسی
تمتع به هر گوشـــه ای یافتم
ز هر خرمنی خوشه ای یافتم
چو پاکان شیراز خاکـــــی نهاد
ندیدم که رحمت بر آن خاک باد
تخلص او به سعدی به دلیل زندگانی وی در روزگار سعد بن زنگی و سعد بن ابی بکر بن سعد زنگی، می باشد که به آنها بارها در اشعارش ابراز ارادت کرده و ستوده است.
گر آفتاب فرو شد هنوز باکی نیست
تو را که سایه ی بوبکر سعد زنگی هست (سعدی)
سعدی به آفرینش آثاری پرداخت که پیش از او نظیر نداشت و نقطه کمالی در شیوه شعر و نثر پارسی است. مهمترین اثر منثور او کتاب گلستان است؛ که شامل قطعات فارسی و عربی می باشد و شاهکاری ادبی-اخلاقی است؛ که نه تنها در ایران بلکه در اکثر ممالک اسلامی تا سالها تدریس می گردید. در رأس آثار منظوم وی می توان از کتاب بوستان یا سعدی نامه وی یاد کرد؛ که موضوع آن عرفان، اخلاق، تربیت، وعظ و اصول زندگی است.
در مجموع، کلیات سعدی شامل: گلستان، بوستان، غزلیات، مواعظ، مراثی، قصاید عربی، رباعیات، مثنویها، رسائل، مجالس، تقریرات، صاحبیه و خبیثات (هزلیات) است. سعدی غزل عاشقانه فارسی را به اوج کمال خود رسانده و زیباترین عاشقانه های فارسی را در قالب غزل از خود به یادگار گذاشته است.
دل همچو سنگت ای دوست به آب چشم سعدی
عجب است اگر نـــــگردد که بـــــــگردد آسیابی
او علاوه بر عرفان و اخلاق که به توانایی در آنها شهره است طنز پردازی بسیار هنرمند و تواناست. سخنان مطایبه آمیز را می توان در جای جای آثار او مشاهده کرد؛ اما اوج طنز او در حکایات گلستان و به شکلی متفاوت در هزلیات قابل مشاهده است.
این شاعر و نویسنده عارف، ادیب و متفکر بزرگ ایرانی پس از بازگشت از سفر، در زادگاه خود شیراز، در ذی الحجه سال 690 ه. ق. وفات یافت و پیکرش در خانقاهی که اکنون آرامگاه وی می باشد و در گذشته محل زندگی او بود، به خاک سپرده شد.
بنا بر تحقیق آنوبانینی برای اولین بار در قرن هفتم؛ توسط خواجه شمس الدین محمد صاحبدیوانی، مقبره ای بر فراز قبر سعدی ساخته شد. در سال 998 ه. ق. به حکم یعقوب ذوالقدر، حکمران فارس، خانقاه شیخ ویران گردید و اثری از آن باقی نماند. تا این که در سال 1187 ه. ق. به دستور کریمخان زند، عمارتی ملوکانه از گچ و آجر بر فراز مزار شیخ بنا شد که شامل 2 طبقه می شد. طبقه زیرین دارای راهروی بود که پلکان طبقه دوم از آنجا شروع می شد. در دو طرف راهرو دو اطاق کرسی دار ساخته شده بود.
آرامگاه سعدی در شیراز؛ عکس از مصطفی معراجی
در اطاقی که سمت شرق راهرو بود، قبر سعدی قرار داشت و معجری چوبین آنرا احاطه کره بود. قسمت غربی راهرو نیز به موازات قسمت شرقی، شامل دو اطاق می شد، که بعدها شوریده (فصیح الملک) شاعر نابینای شیرازی در اطاق غربی این قسمت مدفون شد. طبقه بالای ساختمان نیز همانند طبقه زیرین بود، با این تفاوت که بر روی اطاق شرقی که قبر سعدی در آنجا بود، به احترام شیخ اطاقی ساخته نشده بود و سقف آن به اندازه دو طبقه ارتفاع داشت. بنای فعلی آرامگاه سعدی از طرف انجمن آثار ملی در سال 1331 ه. ش. با تلفیقی از معماری قدیم و جدید ایرانی در میان عمارتی هشت ضلعی با سقفی بلند و کاشیکاری شده ساخته و بازگشایی گردید.
حوض ماهی در کنار آرامگاه سعدی؛ شیراز
سخن بیرون مگوی از عشق؛ سعدی!
سخن عشقست و دیگر قال و قیلست
