استفاده از انرژی هسته‌ای برای مصارف صلح آمیز، در کنار منافع و مزایای بسیاری که برای کشور‌ها به ارمغان می‌آورد، خطرات و چالش‌های بهداشتی و زیست محیطی متعددی را نیز ممکن است با خود در پی داشته باشد، بخصوص زمانی که به کارگیری انرژی هسته‌ای از قالب کنترل شده خارج شود و اصول ایمنی و حفاظتی مربوطه رعایت نشود. هر گونه کوتاهی و اهمال کاری در این خصوص، عوارض جبران ناپذیری برای سلامت انسان و محیط زیست به همراه خواهد داشت. یک انفجار هسته‌ای ناخواسته یا تعمدی، نشت مواد رادیواکتیو از رآکتورهای آسیب دیده یا فرسوده نیروگاه‌ها یا مراکز فناوری هسته ای، بروز آلودگی رادیواکتیو در حین حمل، جابجایی و ذخیره سازی سوخت و زباله اتمی و آلوده شدن محیط و افراد درگیر عواقب فاجعه باری خواهند داشت. تشعشعات ساطع شده از هسته اتم‌های رادیواکتیو یا انفجار کنترل نشده ناشی از هم جوشی (fusion) یا شکافت (fission) هسته ای، خطرهایی برای انسان و محیط زیست به دنبال دارد که به خطرات هسته‌ای (nuclear hazards) معروف است.
چرنوبیل نام ناآشنایی نیست. همان جایی که فاجعه هسته ای اش نامش را بر سر زبانها انداخت. چرنوبیل شهری در اوکراین است که در استان کیف پایتخت اوکراین و در نزدیکی مرز بلاروس قرار دارد. این شهر به علت حادثه اتمی که در نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل که در 14.5 کیلومتری این شهر قرار داشت رخ داد خالی از سکنه شد. این حادثه در 26 آوریل 1986 میلادی (27 سال پیش) در رآکتور شماره 4 نیروگاه هسته ای چرنوبیل اوکراین که از نوع رآکتورهای RBMK بود رخ داد. از حادثه اتمی چرنوبیل بعنوان بدترین حادثه اتمی غیرنظامی تاریخ جهان نام برده شده است. این حادثه در آنزمان با 4هزار کشته و ده‌هاهزار بیمار سرطانی و آلودگی رادیواکتیو گسترده در اروپا منجر شد.
بیشتر ما درباره حادثه چرنوبیل چیزهایی شنیده ایم؛ 26 آوریل 1986 ساعت 1:24 صبح، شعله‌ای رنگین کمانی به اوج 1000 متری آسمان اوکراین زبانه کشید. راکتور چهارم نیروگاه اتمی چرنوبیل منفجر شده بود. گویا نشان از این واقعه بود که نبرد چرنوبیل آغاز شده بود. 8 ماه، 800 هزار سرباز جوان، معدنکاران و حتی شهروندان عادی از گوشه و کنار اتحاد جماهیر شوروی تلاش می‌کردند تشعشعات را کنترل کنند، مقبره‌ای سنگی دورتادور راکتور ویران شده بسازند و مهم تر از همه اینکه دنیا را از انفجاری دیگر نجات دهند. انفجار اتمی ثانویه، ناشی از واکنش‌های زنجیره‌ای مهیب، 10 برابر قوی تر از هیروشیما، هر لحظه تهدید می‌کرد که نه تنها کل اوکراین بلکه نیمی از اروپا را از چهره زمین محو کند! رقابتی علیه زمان که اولین شرکت کنندگان نبرد چرنوبیل هرگز فراموش نخواهند کرد. اروپا در آستانه فاجعه بود.
در آوریل 1986، قسمت چهار راکتور RBMK در نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل در اوکراین در جریان یک آزمایش از کنترل خارج شد و انفجار عظیمی را در ساختمان راکتور ایجاد کرد. قسمتی از ساختمان تخریب شد و مقدار زیادی پرتو در آن ناحیه آزاد شد ضرایب ایمنی دیگر به کار نمی‌آمدند، سوخت اورانیوم موجود در راکتور بیش از حد گرم شد و به صورت مذاب در موانع حفاظتی جریان پیدا کرد.
راکتورهای RBMK در آن زمان، از سیستمی که الان به آن نگهدارنده می‌گویند برخوردار نبودند. این سیستم در واقع یک گنبد ساخته شده از سیمان و فولاد است که علاوه بر سقف راکتور روی آن قرار می‌گیرد و باعث می‌شود تا در صورت بروز چنین حادثه‌ای پرتوها داخل راکتور بمانند و در فضای خارج پخش نشوند. با گذشت زمان، عناصر رادیواکتیوی مثل پلوتونیوم، ید، استرانتیوم و سزیوم در کل منطقه پخش شده بودند. علاوه بر این بلوک‌های گرانیتی که به‌عنوان متعادل نگهدارنده درRBML نگهداری می‌شوند با ورود هوا به راکتور و گرمای ناشی از انفجار آتش گرفتند که این باعث شد پرتوهای موجود در مرکز راکتور به بیرون تابیده شوند.
بر اثر این حادثه تعداد زیادی از کارکنان تأسیسات در عرض چند ساعت نشانه‌های دریافت تشعشع رادیو اکتیو را نشان دادند. عده افرادی که در بیمارستانها بستری شدند، تا ساعت 6 صبح به 108 و تا پایان روز اول به 132 نفر رسید. پس از انفجار ابتدا محیط اطراف تاسیسات به امواج رادیواکتیو آلوده گشت و بعد به تدریج ابرهای آلوده به نواحی دورتر سرکشیدند و بارش باران سبب شد که بخش‌های وسیعی از اروپا به مواد رادیواکتیو آلوده شود.
گفته می شود در اثر انفجار در راکتور بلوک چهار تاسیسات اتمی چرنوبیل، مواد رادیواکتیو برای ساختن حدود 100 بمب اتمی آزاد شدند. اگرچه در آن سال مقامات اتحاد شوروی سابق در آن زمان، پخش هر گونه خبری را در مورد این فاجعه به شدت ممنوع ساختند اما در مقایسه جوامع بشری، فاجعه چرنوبیل وحشتناک‌ترین فاجعه تکنولوژیک انسانی در تمام تاریخ به شمار می‌آید. در اثر فاجعه چرنوبیل قریب به 5 میلیون نفر آسیب دیدند و حدود 5 هزار مرکز مسکونی در جمهوری روسیه سفید، اوکراین و فدراسیون روسیه با ذرات رادیو اکتیو آلوده شدند.
بسیاری از آسیب‌های انسانی حادثه انفجار چرنوبیل در اثر عدم اطلاع‌رسانی شفاف و تعلل مسئولان دولتی در حفاظت مردم از مواد رادیواکتیو اتفاق افتاد. البته فاجعه زمانی بیشتر شد که تازه 36ساعت پس از انفجار ساکنین چرنوبیل شروع به تخلیه شهر کردند. مسئولان شهری فقط به مردم اطلاع داده بودند که تنها برای سه روز وسایل و لباس به همراه داشته باشند و سپس کلیه سکنه شهر را سوار بر کامیونها و نفربرهای نظامی، از شهر خارج کردند. این در حالی بود که هیچیک از اهالی شهر خبر نداشتند که دیگر هرگز به چرنوبیل قدم نخواهند گذاشت.
آنچه را که در تصاویر این ایمیل مشاهده می کنید، همانا بقایای شهر چرنوبیل در اوکراین می باشد آنهم 27سال پس از فاجعه انفجار اتمی. هرچند در حال حاضر میزان اشعه های رادیویی در این شهر تا حدی پایین آمده که اکنون تورهای ویژه جهانگردان با ماسک و پوشش ضد تشعشات اتمی برای دیدار از چرنوبیل راه اندازی شده است اما مقامات اوکراین بازگشت جمعیت ساکن در شهر چرنوبیل را در پنجاه سال آینده هم ناممکن می دانند. حادثه چرنوبیل با هزینه‌ای بالغ بر 200 میلیارد دلار پرخرج ترین حادثه تاریخ به شمار می‌رود.
