آخرالزمان به بخش پایانی جهان گفته می شود،  که هر چه به پایان جهان نزدیک تر شویم احساس انطباق این کلمه با آن مقطع زمانی قوی تر خواهد بود. نمای دوران واپسین دارای ابعاد گوناگونی است که می توان آن را از زاویه‌های مختلف به تماشا نشست. این محدوده زمانی نشانه‌هایی دارد که اصطلاحاً «علائم آخرالزمان» خوانده می‌شود. علاوه بر اصطلاح رایج علائم آخر‌الزمان در فرهنگ مسلمانان، اصطلاح مشابه دیگری به نام «اشراط الساعه» وجود دارد. این اصطلاح که بیشتر نزد اهل سنت رایج است، به نشانه‌های وقوع قیامت اختصاص دارد، ولی روایاتی که ذیل این عنوان ذکر شده، نشان می‌دهد بسیاری از نشانه‌های آن مانند نشانه‌های آخر الزمان است و می‌توان بسیاری از نشانه‌های آخرالزمان را نشانه‌های قیامت دانست.

مضمون شناسی اصطلاحات آخرالزمانی در اسلام

آنچه اهمیت این برهه از تاریخ را در روایات اسلامی دو چندان می سازد، آسیب ها و فتنه هایی است که در جامعه ایجاد خواهد شد و انسانها را در معرض فتنه هایی قرار خواهد داد که دین و دنیای آنها را تباه ساخته و فلاکت و بدبختی را برای آنان به ارمغان می آورد. در نتیجه این تباهی آشفتگی روانی، اجتماعی و  مذهبی جامعه بشری را فرا گرفته و هرج و مرج ظلم، و فساد را به ارمغان می آورد. مسأله ی دیگری که قابل توجه است، بررسی وقایع و رویدادهای آخرالزمانیست که انسان را در ورطه بحرانهای طاقت فرسایی قرار داده و مصیبتهایی را برای او به ارمغان می آورد.

در متون و روایات اسلامی از آسیبها با عناوینی همچون "ملاحم"(1)،"فتن"(2) و "اشتراط الساعه"(3) یاد شده است. این عناوین در مصادر حدیثی شیعه و اهل سنت به وفور یافت می شود و حتی برخی از ابواب کتب روایی مانند بحارالانوار، سنن ابن ماجه و ترمذی(4)، صحاح سته(5) نیز به آسیبها و اتفاقات آخرالزمان اختصاص یافته است. روایات اسلامی آسیبهای آخرالزمانی را مخل سلامت معنوی فرد، خانواده و اجتماع دانسته، انسان را نسبت به هوشیاری در برابر آن اندرز داده و او را از غو طه ور شدن در گرداب آسیبهای واپسین تاریخ بر حذر می دارد.

گویشی شفاف از آسیبهای آخرالزمان

دین اسلام به ویژه مکتب تشیع، بر خلاف ابهامی که در ادیان و مکاتب دیگر وجود دارد، روایتی متفاوت و در عین حال دقیق از آخرالزمان ارائه داده، و نمای آسیب شناسانه آخرالزمان را از زوایای مختلفی به دقت بررسی می کند مثلا از نظر مناطق جغرافیایی، اماکن خاص، انسان‌ها و طبقه‌های مختلف اجتماعی مردم و... آسیبهای آخرالزمانی را کاویده و برای انسانها بیان می کند. با این همه، حوزه تاثیر و دامنه نفوذ این آسیبها آنچنان گسترده است که بخش عمده ای از ساحت زندگی بشر را به مخاطره افکنده و شرایط انسان آخرالزمانی را دستخوش متغیرهای ضد ارزشی و غیر آرمانی می کند، بطوری که در یک حرکت دورانی و معکوس ،آرمان ها و ارزشهای معنوی و الهی، ناهنجار تلقی شده  و ضد ارزشها  به عنوان  معیارها و هنجارهای اجتماعی  شناخته می شوند. در این میان فضای جامعه بشری آکنده از ظاهر فریبی های دروغینی است که جایگزین باورمندی به آرمانهای دینی شده و دینداری در بستر تحولات اجتماعی آخرالزمان صرفا به ابزاری جهت پیشبرد امیال و خواسته های دنیوی تبدیل می گردد. در این حالت دینداری  فقط در شعار بسنده شده و ارزشها و رفتارهای دینی در جامعه به فراموشی سپرده می شود. در نتیجه این رفتار دو گانه لباس ریا، نفاق و تزویر، به پوشش اصلی و حداکثری افراد تبدیل شده و حقیقت آرمان گرایی دینی در جامعه آخرالزمانی رنگ می بازد. در این دوره از تاریخ سیر عمومی جهان و بشریت به سمت انحطاط و تباهی است، مفاهیم و نهادها دگرگون شده و انسانها دارای ظاهری آراسته و زیبا و درونی وحشتناک هستند.

برخی از این آسیب‌ها جنسیت، قشر و طبقه خاصی را در برگرفته و  برخی دیگر همه جامعه انسانی را به مخاطره می افکند که روایات اسلامی با دقت به بسط و تبیین این شرایط پرداخته و راهکارهایی را برای عبور از این بحران در اختیار می گذارد.

حکومت بحران در  بحران حاکمیت

حکومت‌مداران نقشی قابل توجه  در ایجاد و دامن زدن به این بحرانها ایفا می‌کنند. پول پرستی و دنیاگرایی و سازشکاری با کفار به عناون مقیاس اصلی تصمیم گیری های آنان قرار گرفته و آنها را از مدار حق طلبی و حقیقت گرایی خارج می کند. پایمال نمودن حقوق دیگران به عنوان رکن اصلی رفتار سیاسی آنها تبدیل شده و ضعیف کشی و ستمگری  معیار اصلی قدرت طلبی و فزون خواهی آنان می شود. در نتیجه این رفتارها به ناچار، تلخی رشوه خواری و رزق حرام کام آنها را شیرین نموده و روزی حلال از  سفره خانه آنها برچیده می شود.

چنانکه پیامبر اسلام خطر جدی حاکمیت آخرالزمانی را گوشزد نموده و می فرماید:

«... حاکم با جرأت تمام ارث را به قیم ورثه یا از میان آنها به شخص فاسق و بد عمل آنها می دهد (یعنى آنها رشوه به حاکم‏ میدهند و حاکم هم حکم می کند که اموال به آنها برسد.» (6)

مضمون شناسی اصطلاحات آخرالزمانی در اسلام

«آنان، کافران را به خود نزدیک و نیکوکاران را از خود دور می کنند! و والیان در اجراى حکم رشوه میخواهند و استاندارى را به مزایده میگذارند (که هر کس بیشتر پول داد او را به استاندارى برسانند.» (7)

آسیب دیگری که، به وفور در حاکمیت آخرالزمانی مشاهده می شود، توصیف متولیان و حاکمانی است که در امر حکومت از صلاحیت لازم برخوردار نیستند. از همین رو روایات آنقدر دامنه تعیین والی و حاکم را در آخرالزمان آشفته و بی ضابطه می دانند که حتی زنان و کودکان خردسال نیز متولی حاکمیت بر انسانها گردیده و بنیادهای آرمانی حاکمیت الهی در جوامع را در هم می شکنند. از همین رو رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به شماتت این امر پرداخته و می فرماید:

«و رأیت النّساء قد غلبن على الملک و غلبن على کلّ امر لا یؤتى الّا ما لهنّ فیه هوى‏؛ و دیدى که زنان بر دولت و سلطنت و هر چیزى که میل بآن دارند غلبه یافته و مسلط گشته‏اند.» (8)

در نتیجه عدم صلاحیت حکام، ارزشها، هنجارها و معیارهای فضیلت الهی در حاکمیت و به تبع آن در عامه مردم زیر و رو گشته، منکر به عنوان ارزش و فضیلت مطرح شده و فضای جامعه آشکارا به نشو و نمای منکرات، آلوده می شود. چه آنکه دیگر کارگزاران و والیان به تملق  حکام پرداخته و از دروغگویی، ستم و خیانت به مردم واهمه ای ندارند:

امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود:

«زمانى بر مردم مى‏آید که زناکار به ناز و نعمت برسد، و فرومایه مقرب مى‏شود و مرد با انصاف ضعیف می گردد. عرض کردم: یا امیرالمؤمنین! این در چه وقت است‏؟ فرمود: هنگامى که زنان و کنیزان بر امور مردم مسلط گردند و بچه‏ها به حکومت برسند.»(9)

«... امرا فاجر باشند و وزرا دروغگویان و امناء خائنان و یارانان ستمکاران باشند ... .» (10)

از مجموع آنچه گذشت می توان نتیجه گرفت که عدم اعتقاد به ارزشها و آرمانهای الهی و عدم صلاحیت لازم در منابع انسانی حکومت ها، عدم تعادل اجتماعی و  گسترش بی عدالتی را دامن می زند و در این فضای مه آلود، انسان آخرالزمانی دچار سر در گمی فعال در باورها و آرمانهای انسانی گردیده و در نهایت آسیب های آخرالزمانی به صورت فرسایشی، جامعه جهانی را در بر می گیرد.

پی نوشتها:

1-  به معنای آشوب و فتنه بزرگ

2-  جمع فتنه به معنای امتحان وحیلت

3- رویدادهایی که قبل از فرا رسیدن قیامت حتمی الوقوع است. مانند: آنها قتل، غارت، خونریزی، بلاهای زمینی و آسمانی و ...

4-  رک سنن ابن ماجه  ج2 باب ملاحم و الفتن،  سنن ترمذی ج4، ابواب الفتن

5-  مانند صحیح مسلم، ج4، کتاب الفتن و اشراط الساعه

6-  مهدى موعود- ترجمه ج 13 بحارالانوار، متن، ص 1045

7-  همان، ص 1041

8-  همان، ص 1044

9-  المهدی، ص268

10- منتخب الاثر، ص 435، ح 15م:تبیان