144 روشنگری از اهل تسنن!
موضوع مهدویت و اصل وجود امامی از نسل و ذریه رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) برای تحقق بخشیدن به آرمانهای عدالت طلبانه در عصر ظهور، موضوعی مهم و در خور اهمیت است. به نظر می رسد آشنایی با منابع موثق و مورد اطمینان در این باره سعی وکوشش پژوهندگان و جستجو گران در این عرصه را تحقق عینی می بخشد و منجر به شناخت بهتر و مستدل در باب این موضوع می گردد. از این رو در این نوشتار می کوشیم به برخی از منابع مهم اهل تسنن و شیعه درباره مهدویت بپردازیم.
144 روشنگری!
براساس کند و کاوی که در منابع اهل تسنن انجام شده است، صد و چهل و چهار نفر از دانشمندان و اعلام اهل تسنن در معاجم حدیثی و یا در کتب تفسیر خویش احادیثی از پیامبر(صلی الله علیه و آله) در روشن سازی انقلاب حضرت مهدی (عج) نقل نموده اند که برخی از آنها عبارتند از:
یتسیر الوصول از شیبانی، تفسیر درّ المنثور از سیر طی ، ذخائر العقبی از طبری، فبح الباری او عسقلانی، المستدرک علی الصحیحین از حاکم، مسند احمد بن حنبل، معجم البلدان حَمَوی، مفتاح کنوزالسّنه از محمد فؤاد و بسیاری کتب معتبر دیگر نزد اهل تسنن که به بررسی رویدادها و وقایع درباره انقلاب حضرت مهدی (عج) پرداخته اند.
فصلی اختصاصی!
از این فراتر گروهی از دانشمندان اهل تسنن هستند که به این موضوع اهمیت ویژه ای مبذول داشته و فصلی از کتاب های خویش را به موضوع مهدی (عج) و غیبت و علائم ظهور، دولت و مدت بقا و دیگر ویژگی های آن حضرت اختصاص داده اند. برای نمونه برخی از ایشان عبارتند از:
شهرانی در کتاب الیواقیت والجواهر، حموینی شافعی در کتاب فرائد السمطین، ابن حجر درکتاب الفتاوی الحدیثه، بسط بن جوزی در کتاب تذکرة خواص الاُمّهَ، صَبّان در کتاب أسعاف الرّاغبین، ابن طولون در کتاب الائمه الاثنی عشر و بسیاری دیگر از اهل اندیشه در این زمینه.
تاریخ ولادت!
برخی از دانشمندان به ذکر تاریخ ولادت امام (عج) به طور دقیق در کتابهای خود پرداخته اند که این موضوع هر گونه ابهامی را درباره اصالت مهدویت بر طرف می سازد. برای نمونه ابن طولون دمشقی از علمای حنفی در کتاب الشذورات الذهبیة می گوید:
" ... دوازدهمین ایشان فرزند او ( یعنی حضرت عسگری(علیه السلام) ) محمد بن الحسن یعنی همان ابوالقاسم محمد بن الحسن بن علی الهادی آخرین امام است. ولادت او روز جمعه نیمه شعبان سال 255 واقع شد و هنگام وفات پدر، پنج ساله بود." (1)
همچنین ابن خلّکان در وَفیات الاعیان می گوید: " در مورد محمد بن الحسن المهدی : ولادت او روز جمعه نیمه شعبان سال 255 بود..." (2)
ابن بسط جوزی نیز در کتاب تذکرة الخواص خود پس از ذکر نام کامل حضرت (عج) به جزئیات ولادت حضرت می پردازد.(3)
دانشمندان عامه و مهدی موعود!
دکتر علی دوانی در کتاب ارزشمند خود با عنوان دانشمندان عامه و مهدی موعود، نظرات 115 تن از علمای اهل تسنن را ذکر نموده اند که اصل مهدویت را قبول داشته و اسناد و مدارک کافی را در این زمینه ارائه نموده اند. (4)
علاوه بر آن که در کتابهای اهل تسنن به موضوع مهدویت اشاره شده است، برخی از ایشان به نگارش و تألیف کتب مستقلی در این باره اقدام نموده اند که مسأله مهدویت و شواهد اصالت آن را به طور مفصل مورد کنکاش قرار داده اند. این موضوع نشان می دهد که اعتقاد اسلامی در موضوع حضرت بقیه الله (ارواحنا فداه) آنچنان مسلم و روشن است که دانشمندان وظیفه خویش داده اند تا با نوشتن کتابهایی خاص در این موضوع، اذهان عمومی را روشن کنند. برخی از کتاب های اهل تسنن در موضوع مهدویت عبارتند از:
- احوال صاحب الزمان از سعد الدین حَموی
- اخبار المهدی از حماد بن یعقوب رواجنی
- اربعین حدیث فی المهدی از ابی العلاء همدانی
- البیان فی اخبار صاحب الزمان از حافظ گنجی مشافعی
- البرهان فی علامات مهدی آخر الزّمان از مُنّقی هندی
- جمع الاحادیث الواردة فی المهدی از ابی بکر بن خُثَیمه
- العرف الوردی فی اخبار المهدی از جلال الدین سیوطی
- المهدی از ابی دواود مسجستانی
شیعه و اصالت مهدویت!
حال که تصویر کاملی از اصالت اعتقاد به حضرت حجه بن الحسن (عج) و منابع معتبر وموثق در این باره پرداختیم لازم است برخی از منابع شیعه را نیز در این زمینه معرفی نماییم.
پیداست که شیعه به خاطر تقدم در جمع آوری احادیث نبوی و ائمه (علیهم السلام) در این زمینه پیشگام است و از لحاظ متون بسیار غنی است تا جایی که حتی پیش از میلاد حضرت مهدی (عج) بر اساس احادیث پیامبر اعتقاد به او آن قدر روشن بوده است که درباره جزئیات زندگی حضرت کتاب های مفصلی از همان قرون اولیه نگاشته شده است. این موضوع می رساند که انتظار تحقق مواعد رسول و ائمه در مورد شخص مهدی (عج) از پیش از تولد وی در وجود شیعه شعله ور بوده است. برای نشان دادن این موضوع به برخی از منابع معتبر در این باب اشاره می کنیم که این کتاب ها در مورد غیبت حضرت حجة (عج) است و پیش از تولد ایشان نگاشته شده اند!
- الغیبة از علی بن عمر اعرج کوفی در زمان امام موسی کاظم (علیه السلام)
- الغیبة از حمزه سالم در زمان امام موسی کاظم (علیه السلام)
- الغیبة از عباس بن هاشم ناشری در زمان امام جواد (علیه السلام)
- الغیبة از ابواسحاق ابراهیم نهاوندی در زمان امام هادی (علیه السلام)
- الغیبة از علی بن حسن بن فضّال در زمان امام حسن عسگری (علیه السلام)
- الغیبة از فضل بن مشاذان نیشابوری در زمان امام هادی و عسگری (علیهما السلام)
با توجه به فضای خفقان آور دوران خلافت عباسی و جلوگیری شدید آنها از شیوع تفکر در مورد حضرت مهدی(عج) به ارزش این کتابها و سایر آثار پیشتاز در این موضوع بیشتر پی می بریم.
کتابنامه مهم!
کتابنامه امام مهدی (عج) نام کتابی است که از 355 کتاب و رساله که در مورد حضرت مهدی (عج) نگاشته شده است، نام برده که شامل آثار اهل تسنن و شیعه در این باره می گردد. در این کتابنامه می توان فهرستی از کتابهایی را که مستقلا پیرامون حضرت مهدی (عج) از دورترین ایام تا زمان حاضر جمع آوری شده بدست آورد. (5)
فهرست منابع و مآخذ:
1- الشذورات الذهبیة ، ابن طولون دمشقی حنفی، چاپ بیروت، ص 117.
2- وفیات الاعیان، ابن خلّکان، ج یک ، ص 571.
3- تذکرة الخواص، ابن بسط جوزی ، ص204.
4- دانشمندان عامه و مهدی موعود، علی دوانی، دارالکتب الاسلامیه، 1353.
5- اصالت مهدویت و ذهنیت مستشرقین – حسین منظر – سیر اول.
