آشنایی با روستای ابیانه
ابیانه روستایی در 40 کیلومتری شمال غربی نطنز، در دامنه کوه کرکس است. این روستا به اعتبار معماری بومی و بناهای تاریخی پرتنوعش از روستاهای استثنایی ایران است. ابیانه نقطهای خوش منظره و خوش آب و هوا و دارای موقعیت طبیعی مساعدی است.
نوشته و اثری که قدمت زمانی ابیانه را دقیقاً معلوم کند در دست نیست؛ ولی قدمت هزار و پانصد ساله را برای آن تخمین می‌زنند و آن را از کهن ترین زیست گاه‌های انسانی در حاشیه دشت کویر ایران می‌دانند. آثار و بناهای تاریخی که در ابیانه وجود دارد مربوط به دوره‌های ساسانی، سلجوقی صفوی و قاجار است. این آثار نشان دهنده قدمت تاریخی این زیست گاه انسانی است.
قبل از اینکه روستا به طرز و نمونه امروزی شکل گیرد اهالی در قلعه مشرف دره که در شمال روستا قرار داشته زندگی می کرده اند که آثار تخریبی آن هنوز بر روی تپه شمالی خودنمایی می کند.
در دوره? صفویه هنگامی که شاهان صفوی برای ییلاق به نطنز میرفتند بسیاری از نزدیکان آنها و درباریان ترجیح میدادند در ابیانه اقامت کنند.
شمار خانه های ابیانه در سرشماری سال 1361 برابر با 500 واحد برآورد شده؛ این خانهها تماماً بر روی دامنه پرشیبی در شمال رودخانه برزرود بنا شده‌است به صورتی که پشت بام مسطح خانههای پایین دست، حیاط خانههای بالادست را به وجود آورده‌است و هیچ دیواری هم آنها را محصور نمیسازد. در نتیجه، ابیانه در وهله? اول روستایی چند طبقه به نظر میآید که در بعضی موارد تا چهار طبقه? آن را می توان مشاهده کرد.
قدیمترین اثر تاریخی ابیانه آتشکدهای است که مانند دیگر بناهای ده در سراشیبی قرار گرفته‌است. آتشکده ابیانه را نمونهای ازمعابد زردشتی دانستهاند که در جوامع کوهستانی ساخته میشد. آتشکده هرپک مانند تمامی بناهای ابیانه بر روی شیب پست و بلند واقع شده است.این بنا طوری ساخته شده که از هر طرف قابل رویت باشد. از طبقه تحتانی لین پرستشگاه هنوز یک تالار کوچک باقیمانده است. طبقه مخصوص آداب مذهبی در سطح کوچه فعلی می باشد. یک سرسرا که از سه جزء گنبدوار تشکیل شده و به جایگاه آتش و قسمتهای دیگر مربوط به پرستش راه داشته است.
امامزاده ابیانه یا زیارت
روستای ابیانه دارای دو زیارتگاه است: یکی مرقد شاهزاده عیسی و شاهزاده یحیی در جنوب روستا که به گفته اهالی فرزندان امام موسی کاظم بودهاند؛ و زیارتگاه دیگر ابیانه قدمگاه نامیده میشود.
اثر تاریخی دیگر این روستا مسجد جامع آن و قدیمترین اثر تاریخی این مسجد منبر چوبی منبتکاری آن است که در سال 466 هجری قمری ساخته شده‌است. مسجد قدیمی دیگر ابیانه مسجد برزله است که دارای فضای دلبازی است و روی لنگه در شرقی آن سال 701 هـ. ق. نوشته شده‌است که مربوط به دوره? ایلخانان است. مسجد تاریخی دیگر ابیانه مسجد حاجتگاه است که کنار صخرهای در کوهستان بنا شده و بر در ورودی شبستان آن تاریخ 952هـ. ق. مشاهده میشود.
از جمله جاها و اماکن دیدنی دیگر ابیانه میتوان از خانه غلام نادرشاه و خانه نایب حسین کاشی نام برد
