قرآن کریم از ناحیه پروردگار عالمیان، نازل شده است. روح الامین آن را بر قلب پیامبر اکرم فرود آورده تا آن حضرت از رهگذر آن مردمان را متذکر ساخته و آنان را بیدار و هشیار سازد. نزول قرآن به زبان عربی روشن و فصیح است. [1] قرآن به زبان عربی نازل شده تا افراد بشر بتوانند آن را تعقل و درک کنند.[2] این نزول به صورت تبدیل حقایق و معارف «ام‌الکتاب»[3] به عبارات مفهوم برای انسان، در قالب زبان عربی آن هم با بیان الهی است.
[7]
«ام‌الکتاب» همان «کتاب مکنون» [4] و یا «لوح محفوظ»[5] الهی است که گنجینه حقایق قرآنی می‌باشد. حقایق قرآنی در ام‌الکتاب، در نزد خدای سبحان، مکنون و پوشیده است و تنها خاصان بارگاه قرب، که از مقام شامخ طهارت و عصمت برخوردارند، با آن در تماس می‌باشند.[6]
قرآن کریم از آن جایگاه برین، از نزد پروردگار عزیز، در قالب کتاب عربی مبین، به سوی مردم فرو آمده است، که تمام راه‌های امن و سلامت را به مشتاقان رضوان ربوبی بنمایاند و آنان را از تاریکی‌های جهل و هوی برهاند و به مردم سر منزل سعادت برساند تا سرانجام گام در صراط مستقیم بگذارند.
این کتاب سترگ و فرخنده را، خدای رحمان فرو فرستاده، تا در آیات آن تدبر کنند و – در نتیجه- صاحبان عقل و خرد پند گیرند و حقایق را دریابند. [8]
آیا مؤمنان با مراجعه به قرآن به معرفتی روشن دست می‌یابند یا خیر؟
دلایل زیر در صدد بیان این نکته است که قرآن کریم در عین اعجاز عبارات، همچون سایر متون قابل فهم بوده و می‌توان بدان استناد جست. البته این بدان معنی نیست که در ورای ادراک ظاهر، حقیقتی نهفته نمی‌باشد؛ بلکه منظور آن است که آن چه الفاظ قرآن بدان دلالت دارند مفهوم بوده و آن‌چه به فهم آید مورد اعتماد است .
1-نزول به لسان عربی مبین
قرآن کریم، به زبان عربی آشکار و آشکار کننده نازل شده است، علت این نزول را قرآن خود چنین بیان می‌دارد:
«انا انزلناه قوآنا عربیا لعلکم تعقلون»[9]
ما قرآن را به زبان عربی(روشن) فرو فرستادیم، باشد که شما تعقل کنید.
پس علت چنین نزولی، تعقل نمودن مردم بوده است. این نکته دلالت دارد بر این که عبارات قرآنی قابل فهم و تعقل می‌باشد، و مردم نیز توان درک آن را دارا هستند. البته کسب مقدمات لازم برای فهم هر متنی ضروری است و فهم قرآن نیز مقدماتی دارد که باید فراهم گردد.
2-خطاب‌های قرآن کریم
قرآن کریم حاوی خطاب‌های مختلفی است. انتظار از خطاب این است که مخاطب به کلام گوینده گوش فرا داده، و مقصود آن را بازیابد، و مضامین آن را به کار بندد. در این صورت چگونه می‌توان پذیرفت که کلام حکیم برای مخاطب او قابل فهم نباشد.
مثلاً زمانی که قرآن به مؤمنان خطاب می‌کند: «یا ایهاالذین آمنوا»، چنانچه پس از خطاب مطالبی را به گونه‌ای اعلام کند که آن‌ها درک نکنند، و یا به آن چه درک می‌کنند نتوانند اعتماد نمایند، این خطاب به چه کار می‌آید؟
اینک موارد خطاب‌های قرآن کریم را بررسی می‌کنیم.
-خطاب «یا ایهاالذین امنوا» حدود 90 بار
-خطاب «یا ایهاالانسان»20 بار
-خطاب «یا بنی‌آدم» 5 بار
-خطاب«یا اهل الکتاب» 12 بار
-خطاب «یا ایهاالذین اوتواالکتاب» 1 بار
-خطاب «یا بنی‌اسرائیل» 6 بار
3-دستور بر تدبر
پیرامون تدبر در قرآن کریم در چهار آیه سخن به میان آمده است. در جایی می‌فرماید:
«کتاب انزلناه الیک مبارک لیدبروا آیته و لیتذکر اولوا الالباب». [10] ما این کتاب مبارک را بر تو نازل ساختیم، تا در آیات آن تدبر کنند، و خردمندان (بر اثر تدبر مطلب را دریابند و) متذکر شوند.
با توجه به نکات فوق روشن می‌شود که، قرآن کریم در قالب عباراتی بشری، به زبان عربی روشن نازل شده تا برای درک و فهم مردم آسان بوده؛ و در آن تدبر کنند و حقانیت آن را بیابند و با تعلیم رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) و امامان و اهل بیت او (علیهم‌السلام) معیارهای عمل را در اختیار داشته باشند.
مرحوم علامه طباطبایی(ره) همین نظر را در خلال مباحث تفسیری خود کراراً بیان داشته است. از جمله در تفسیر آیه شریفه «و لقد یسرنا القرآن للذکر فهل من مدکر»[11] «ما قرآن را برای یادآوری و توجه آسان ساختیم آیا کسی هست که متذکر شود؟» می‌نویسد:
«التیسیر،التسهیل،و تیسیر القرآن للذکر هو القاوه علی نحو یسهل فهم مقاصد للعامی و الخاصی و الافهام البسیطه و المتعمقه؛ کل علی مقدار فهمه». [12]
آسان ساختن همان تسهیل کار است. آسان‌سازی قرآن کریم، القاء آن است به گونه‌ای که فهم مقصودهای آن برای عموم و برای خواص آسان و میسر گردد و به نحو آسان در اختیار فهم‌های ابتدایی و بسیط و ادراک‌های عمیق قرار گیرد. به گونه‌ای که هر کدام به میزان فهم خود بهره برند.
پی نوشت ها:
[1] - شعرا/ 192- 195: و انه لتنزیل رب العالمین، نزل به الروح الامین، علی قلبک لتکون من المنذرین، بلسان عربی مبین.
[2] - یوسف/ 2: انا انرلناه قرِآنا عربیا لعلکم تعقلون.
[3] - زخرف/ 3 و 4: انا جعلناه قرانا عربیا لعلکم تعقلون، و انه فی ام الکتاب لدینا لعلی حکیم.
[4] - واقعه/ 77 و 78: انه لقرآن کریم، فی کتاب مکنون.
[5] - بروج/ 21 و 22: بل هو قرآن مجید، فی لوح محفوظ.
[6] -واقع/ 79: لایمسه الا المطهرون.
[7] - مانده/ 15 و 16: قد جاء‌کم من الله نور، و کتاب مبین بهدی به الله من اتبع رضوانه سبل السلام و یخرجهم من‌الظلمات الی النوره باذنه و بهدیهم الی صراط مستقیم.
[8] - ص/ 29: کتاب انزلناه الیک مبارک لیدبروا آیاته و لینذکر اولوا الالباب.
[9]- یوسف/ 2
[10]- ص/ 29
[11]- قمر/ 33
[12]- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 19، ص 77
منبع :
پرسمان قرآنی
