@@@وطنم جزین@@@

کودکان بیشتر تمایل دارند، در محیط خارج از منزل بازی کنند و از آنجایی که بسیار حساس و ضعیف هستند، تحمل گرمای زیاد هوا و آفتاب سوزان تابستانی را ندارند و ممکن است گرمای زیاد تاثیر عمیقی روی فیزیولوژیک بدن آن‌ها داشته باشد. گرمازدگی در کودکان می‌تواند آن‌قدر خطرناک باشد که والدین مجبور شوند برای کنترل وضعیت کودک‌شان او را در بیمارستان بستری کنند یا در مورد خودشان هم چند روزی نتوانند سرکار حاضر شوند. اما آنچه واضح است این‌که با شروع فصل تابستان باید بیشتر از قبل به سلامت کودک‌تان اهمیت دهید و اطلاعات بیشتری در مورد علائم گرمازدگی، چگونگی برخورد با بیماری‌و راه‌های پیشگیری به دست آورید برای پاسخ به این سوالات با دکتر بهرام دلاور، متخصص کودکان و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی- درمانی تهران گفت‌وگویی کرده‌ایم تا با گرمازدگی در کودکان بیشتر آشنا شویم.

گرمازدگی در شرایطی رخ می‌دهد که دمای مرکزی بدن تا حدود 5/38 تا 39 درجه بالا برود و بدن با کمبود مایعات مواجه شود و نتواند مایعات از دست رفته را جبران کند. کودکان در فصل تابستان بیشتر در محیط بیرون از خانه و در فضای آزاد بازی می‌کنند و از آنجا که سطح پوست‌شان نسبت به بالغان خیلی حساس‌تر است و از طرفی مانند بالغان هم عرق نمی‌کنند زیرا مقدار غدد عرق در سطح پوست کودک خیلی کمتر از یک فرد بالغ است و تنظیم عرق کردن کودکان به‌گونه‌ای است که در دمای بالاتر تعریق می‌کنند، پس کمتر احساس تشنگی می‌کنند و تمایل کمتری به خوردن مایعات دارند. همه عوامل ذکرشده باعث تولید گرمای بیشتری در بدن می‌شود و کودک بیشتر مستعد گرمازدگی و عوارض ناشی از آن می‌شود. پس کودکان در فصل تابستان خیلی بیشتر از بزرگسالان دچار گرمازدگی می‌شوند. زیرا مکانیسم دفاعی بدن ما در مقابل گرما با تشنگی عمل می‌کند.




البته چنگ شدن دست‌ها به معنای تشنج نیست، زیرا کودک کاملا هوشیار است  و فقط به‌علت فعالیت بسیار زیاد مانند دویدن یا پریدن دچار تنگی نفس شده که بر اثر از دست رفتن آب بدن‌، ‌اختلال اسیدی و بازی و گرما به وجود می‌آید. در این شرایط اطرافیان کودک سعی می‌کنند انگشتان دست را باز کنند ولی موفق نمی‌شوند. برای درمان کودک توصیه می‌کنیم مثل مراحل قبلی ابتدا کودک را به محیط خنک انتقال دهید و اگر خیلی سریع نفس می‌کشد یک کیسه پلاستیکی جلوی دهان او قرار داده و داخل پلاستیک تنفس کند تا بتواند وضعیت تنفسی بهتری پیدا کند و مصرف مایعات به میزان زیاد برای بهبود کودک بسیار کمک‌کننده است.



گرمازدگی درجات مختلفی دارد در مرحله خیلی خفیف مادر متوجه گرمازدگی فرزندش نمی‌شود. کودکان هنگام بازی، فعالیت زیادی دارند و آب زیادی از دست می‌دهند در این مرحله بچه‌ها عصرها یا شب‌ها دچار گرفتگی عضلانی می‌شوند و از مادر درخواست می‌کنند تا ناحیه منقبض شده را ماساژ دهد. پس والدین باید توجه کنند، گرفتگی عضلانی نوعی گرمازدگی خفیف است و آب بدن کودک کم شده است. معمولا عضلات ساق و ران بیشتر دچار گرفتگی می‌شوند. در مرحله بعدی، علائم کمی شدیدتر می‌شود و کودک سنکوپ کرده. ورزش طولانی‌مدت در هوای گرم و نداشتن مصرف مایعات، گرمای مرکزی بدن را بالا برده و فشارخون افت می‌کند و کودک از حال می‌رود، این حالت اصلا نگران‌کننده نیست. مادر یا اطرافیان کودک هر چه سریع‌تر باید او را به مکان خنک‌تری انتقال دهند و کمک کنند تا مایعات مصرف کند و آب از دست رفته جبران شود. در مرحله بعد، دستان کودک حالت چنگ شدن پیدا می‌کند و اختلالات اسید و بازی در بدن ایجاد می‌شود.



منظور از مایعات همان آب خالی است ولی در گرمازدگی‌های شدید پودر ORS جایگزین بسیار خوبی است. کودکان متوجه کم‌آبی نیستند و در دمای خیلی بالا عرق می‌کنند و با عرق کردن مقدار سدیم زیادی از بدن‌شان دفع می‌شود. پس سدیم از دست رفته را باید جبران کنیم پس بهتر است محلول ORS به‌صورت جرعه‌جرعه به کودک خورانده شود. اگر کودک تمایلی به خوردن محلول ندارد می‌توان محلول را داخل یخچال قرار داد تا محلول سرد و تگری شود. گاهی کودکان دچار تهوع و استفراغ می‌شوند و نمی‌توانند مایعات مصرف کنند، در این هنگام با قراردادن کودک در یک محیط خنک می‌توان کمی شدت تهوع و استفراغ را کاهش داد و به آرامی به کودک مایعات بدهیم و اصلا لزومی ندارد سریعا مایعات خورانده شود. نوع دیگر از مایعات سرم‌هایی هستند که به‌راحتی می‌توان در منزل تهیه کرد. در یک لیتر آب یک قاشق چای‌خوری نمک و یک قاشق چای‌خوری شکر ریخته و هم بزنید و بعد داخل فریزر قرار داده تا بعد از خنک شدن مصرف شود.




از روی پوست کاملا می‌توانیم کمبود آب بدن را متوجه شویم، ولی این در مواقعی است که کمبود آب بسیار شدید بوده و فرد یا کودک آب زیادی از دست داده است. در این روش به آرامی پوست ناحیه شکم یا قفسه سینه را با انگشت شست و سبابه به سمت بالا می‌کشیم و سپس رها می‌کنیم. در حالت طبیعی ظرف کمتر از 3 ثانیه پوست باید به حالت طبیعی برگردد و صاف شود اما اگر برگشت پوست بیش از 3 ثانیه طول بکشد علامت آن است که کم‌آبی کودک بسیار شدید است و یک علامت خطر محسوب می‌شود و کودک باید بلافاصله در بیمارستان بستری شود.




هر چه سن کودک کمتر باشد بیشتر در معرض خطر گرمازدگی قرار می‌گیرد، زیرا غدد عرق کمتری نیز دارد بنابراین حساس‌تر است. در مورد کودکان بیمار باید بگویم فقط یکی، دو بیماری داریم که ترشح عرق در کودکان دچار مشکل است و این بیماری‌ها عمومیت چندانی در جامعه ندارند.

وقتی دمای مرکزی بدن از 5/39 درجه بیشتر شود به‌تدریج علائم شدت بیشتری می‌یابند و سردرد، ‌تهوع، استفراغ، گیجی و ضعف عمومی و سنکوپ ظاهر می‌شود و ممکن است کودک در حال ایستاده ناگهان زمین بخورد و در تماس با زمین یا اجسام سخت، سر و اندام‌ها آسیب ببیند. این مرحله، مرحله پیشرفته گرمازدگی است و دیگر با مایعات خوراکی و اقدامات اولیه بهبود نمی‌یابد. این حالت یک اورژانس پزشکی محسوب می‌شود و حتما کودک باید در بیمارستان بستری شود.


هنگام ورزش یا بازی در محیط بیرون از خانه و زیر آفتاب باید از لباس‌های مناسبی برای کودکان استفاده کرد.  لباس‌ها حتما نازک ، نخی و به رنگ روشن باشند و باید نسبتا گشاد بوده تا گرما به‌راحتی از طریق یقه یا آستین‌های لباس دفع شود و اگر کودک عرق کرد، سریع تبخیر شده و پوست خنک بماند. کودکان باید حین بازی از کلاه‌های لبه‌دار استفاده کنند و بهتر است ازکرم‌های ضدآفتاب برای محافظت از پوست کودکان استفاده کنیم. این کرم‌ها از آفتاب‌سوختگی پیشگیری می‌کنند، البته کرم‌های ضدآفتاب فقط نقش‌محافظتی دارند و کودکان را از خطر گرمازدگی حفظ نمی‌کنند بلکه از نفوذ اشعه آفتاب جلوگیری می‌کنند.


احتمال گرمازدگی در ساعت‌های میانه روز بیشتر است، زیرا در این زمان آفتاب به‌صورت مستقیم می‌تابد و بسیار داغ است. والدین نباید کودکان‌شان را در این ساعت‌ها به محیط بیرون از خانه و زیر آفتاب بفرستند و باید برنامه‌بازی و ورزش کودک را خارج از این ساعت‌ها تعیین کنند. گرم‌ترین ساعت‌های روز از 11 صبح تا تقریبا 5-4 بعدازظهر است. گرمازدگی معمولا زمانی رخ می‌دهد که دمای بدن کودک به 5/39 درجه برسد، همچنین دمای اتاقی که برای کودکان مناسب است بین 26 تا 27 درجه است.